Ultra Deep Field Image या एका छायाचित्राने अवकाशाकडे बघण्याचा बदलला दृष्टीकोन

#कुतूहल #curiosity 

या एका छायाचित्राने अवकाश संधोधन क्षेत्रातील अभ्यासाची - संशोधनाची दिशाच बदलून टाकली. 

प्रसिद्ध अवकाश दुर्बिण 'हबल टेलिस्कोप'ने काढलेले छायाचित्र हे Ultra Deep Field Image या नावाने प्रसिद्ध आहे. हबल अवकाश दुर्बिण ही मे 1990 पासून पृथ्वीपासून सुमारे 540 किमी उंचीवरुन पृथ्वीभोवती फिरत आहे. या दुर्बिणीत विविध प्रकारचे, क्षमतेचे अत्यंत शक्तीशाली कॅमेरे बसवलेले आहेत. याद्वारे अवकाशाची वेगवेगळ्या तरंगलाबीद्वारे छायाचित्र काढून अभ्यास केला जातो. सप्टेंबर 2003 ते जानेवारी 2004 या काळात आपल्या दक्षिण गोलार्धातून दिसणाऱ्या अश्मंत - Fornax नावाच्या तारकासमुहातील एका भागाचे छायाचित्र हे हबलमधल्या Wide Field Camera ने काढले. खरं तर अभ्यास करायचा होता तारकासमुहाचा, तिथे ताऱ्यांची गर्दी एवढी का आहे यावर संशोधन करायचे होते. यासाठी तर 800 exposures एवढे ठेवण्यात आले. exposures चा कालावधी केवढा होता तर एकुण - तब्बल 11 दिवस 3 तास एवढा ठेवण्यात आला होता. या विशिष्ट दिशेने - कोनाने बघतांना हबलच्या 400 प्रदक्षिणा पृथ्वीभोवती झाल्या होत्या. म्हणजे संबंधित प्रतिमा - फोटो केवढा स्पष्ट असेल याची आपण कल्पना करु शकता. 

तेव्हा या फोटोचा अभ्यास करायला सुरुवात केल्यावर शास्त्रज्ञ - संशोधन हे जणू ह्रदय विकाराच्या धक्क्याने मरायचेच बाकी होते. कारण या फोटोमध्ये हजारो दिर्घिका सापडल्या. नेमक्या किती तर 10 हजार पेक्षा जास्तच. याबाबत अभ्यास केल्यावर लक्षात आलं की काही दिर्घिका या 5 अब्ज तर काही या चक्क 13 अब्ज वर्ष वयाच्या होत्या. म्हणजेच 13 अब्ज प्रकाश वर्षांनंतर संबंधित दिर्घिकेचा प्रकाश हा आपल्यापर्यंत पोहचत होता म्हणजे त्या दिर्घिका दिसत होत्या. असं समजलं जातं की विश्वाची निर्मिती ही 13.5 अब्ज वर्षांपूर्वी एका महास्फोटामुळे झाली. थोडक्यात या 13 अब्ज प्रकाशवर्षे दुर असलेल्या या दिर्घिकांकडे बघतांना आपण भुतकाळांत बघत असल्याचं स्पष्ट झालं. आता आज ती दिर्घिका अस्तित्वातसुद्धा नसेल किंवा आज तिथे जे काही उरलं आहे त्या भागातून निघालेला प्रकाश आपल्यापर्यंत पोहचेपर्यंत पृथ्वीच काय आपली दिर्घिका - आकाशगंगाच अस्तित्वात नसेल. 

नेमक्या त्याच भागाची नंतर काही वर्षांनी आणखी छाायाचित्रे काढण्यात आली आणि सखोल अभ्यास करण्यात आला आहे. आता अवकाशाच्या या एका भागाच्या दिशेने एवढ्या दिर्घिका असू शकतात मग संपुर्ण अवकाशात काय असेल याची आपण कल्पना करु शकता.....लाखो दिर्घिका या विश्वात आहेत. 

आपल्या दिर्घिकेला ज्याला आकाशगंगा या नावाने ओळखलं जातं यामध्ये अब्जावधी तारे आहेत असा अंदाज आहे. यापैकी काही लाख ताऱ्यांच्या भोवती पृथ्वीसदृश्य ग्रह असावेत असा अंदाज आहे. ( आत्ताशी आपल्याला सुमारे 3000 पृथ्वीसदृश्य ग्रह माहीत झाले आहेत ). म्हणजेच सजीवसृष्टी ही आपल्या आकाशंगगेत लाखो ठिकाणी आहे ज्याचा आपण शोध घेत आहोत. मग आपल्याला छोटसं दिसणाऱ्या Ultra Deep Field Image मधल्या दिर्घिकांमध्ये किती खर्व तारे असतील, किती ठिकाणी सजीवसृष्टी असू शकेल, मग संपुर्ण विश्वात किती दिर्घिका - तारे असतील, अब्जावधी ठिकाणी सजीवसृष्टी किती ठिकाणी असेल याचा अंदाज लावणेही पण कठिण आहे. 

हबलने सर्वात खोलवर - लांबवरच्या काढलेल्या Ultra Deep Field Image या एका छायाचित्राने विश्वाकडे बघण्याची दृष्टी आणखी व्यापक झाली. 

या Ultra Deep Field Image बद्दल थोडक्यात, सोप्या भाषेत माहिती ही पुढील लिंकवर मिळेल.

https://www.youtube.com/watch?v=WRHIGuoH6ic

 

https://www.youtube.com/watch?v=gu_VhzhlqGw