Saturday, November 7, 2020

जगातले सर्वात मोठे विमान An - 225 Mriya

#कुतूहल #curiosity 

जगातले सर्वात मोठे विमान An - 225 Mriya


An -225 Mriya मध्ये Mriya चा अर्थ आहे स्वप्न - dream

अबब, अजस्त्र....सध्याच्या भाषेत आरारारारारा खतरनाक असे शब्द कमी पडतील एवढं हे मोठं विमान आहे. 1980 च्या दशकांत सोव्हिएत तंत्रज्ञानाची ही कमाल आहे. तेव्हाच्या अंटोंनोव्ह कंपनीने हे विमान बनवले. सोव्हिएत रशियाच्या विघटनानंतर सध्या ही कंपनी युक्रेनमध्ये आहे. सोव्हिएत रशियाचे शक्तिशाली रॉकेट Energia चे बुस्टर्स पोटातून तर स्पेस शटल ( Buran) हे डोक्यावर घेऊन नेता यावे यासाठी हे विमान बनवलं होतं. सोव्हिएत महासत्ता कोसळल्यानंतर रशियाने रॉकेट Energia आणि स्पेस शटल कार्यक्रम खर्च परवडत नसल्याने बंद केला. तसंच एवढे विमान आणखी बनवणे हे सुद्धा आवाक्याबाहेरचे ठरले होते. तेव्हा An-225 हे एकच विमान बनवले गेले तर दुसऱ्याची फक्त बॉडी तयार केली आणि काम थांबण्यात आले. 

हे विमान केवढं मोठं आहे ?

सुमारे 84 मीटर लांब, 88 मीटर पंखाचा पसारा आणि 18 मीटर उंच एवढे हे विमान मोठं आहे. तर एवढ्या अवाढव्य आकारामुळे आतमध्ये सुमारे 43 मीटर लांब, 6.4 मीटर रुंद आणि 4.4 मीटर उंच एवढ्या मोठ्या आकारामध्ये विविध सामान /वस्तू / payload ठेवता येतात. 250 टन एवढे वजन वाहून नेण्याची या विमानाची आश्चर्यकारक अशी क्षमता आहे. 

आता आकडेवारीवरुन विमानाच्या आकारमानाचा कदाचित अंदाज येणार नाही. म्हणून काही उदाहरणे देतो. 

1..रस्त्यावर धावणार एखादा मोठा ट्रेलर हा 10 एक गाड्या ( LMV ) वाहून नेऊ शकतो. तर An - 225 विमान हे अशा 50 ( LMV ) गाड्या सहज घेऊन शकते. 

2..जून 2010मध्ये 42 मीटर लांबीची पवनचक्कीची दोन पाती या विमानातून चीन हुन डेन्मार्कला नेण्यात आली होती. 

3..ऑगस्ट 2009 ला वीज निर्मितीचा तब्बल 189 टन वजनाचा जनरेटर या विमानाने वाहुन नेला.  

4.. सप्टेंबर 2001 मध्ये 4 रणगाडे घेऊन या An -225 ने आकाशात झेप घेतली होती. यांचे एकूण वजन होते तब्बल 253.82 टन. एखाद्या विमानाने सर्वाधिक वजन वाहून नेण्याचा हा आत्तापर्यंतचा जागतिक रेकॉर्ड आहे. 

तर एवढं मोठं विमान कशासाठी ? अर्थात सामरिक वापराकरता - संरक्षण बाबींसाठी या अजस्त्र विमानाची निर्मिती करण्यात आली. सोव्हिएत रशियाच्या विघटनानंतर याची उपयुक्तताच संपली. त्यापेक्षा युक्रेनसारख्या देशात अंटोनोव्ह कंपनीला हे विमान सांभाळणे आर्थिक दृषट्या जिकरीचे झाले होते. त्यामुळे काही काळ हे विमान पार्किंगमध्ये धुळ खात पडण्याच्या मार्गावर होते. आता या विमानाचा पुर्णपणे व्यावसायिक वापर सुरु केला गेला आहे. जगात कोणताही देश आकाराने अजस्त्र असं सामान वाहुन नेण्यासाठी या विमानाकडे नोंदणी करु शकते. अर्थात हे विमान अवाढव्य असल्याने 3 किलोमीटरपेक्षा जास्त लांबीच्या मोठ्या धावपट्टीवरच उतरु शकते. विमान आवाढव्य असल्याने याच्या लँडिंग गियरला तब्बल 32 चाके आहेत. पुढे चार तर मागे 7 चाकांच्या 4 जोड्या. सर्वसाधारण विमानाला दोन जेट इंजिन असतात. बोईंग 747 किंवा एयरबस - 380 ला सुद्धा चार जेट इंजिन आहेत. तर या An -225 ला तब्बल 6 शक्तीशाली जेट इंजिन आहेत.   

सध्या हे विमान जगभरात भ्रमंती करत असून विविध प्रकारचे payload - सामान वाहुन नेण्याचा एक चांगला ट्रॅक रेकॉर्ड या विमानाने कायम ठेवला आहे. 

अधिक काही लिहिण्यापेक्षा पुढील व्हिडियो लिंक बघा, पण त्यापेक्षा नुसते फोटो बघा म्हणजे या An -225 Mriya विमानाची अवाढव्यता लक्षात येईल. 

https://www.youtube.com/watch?v=KhyzSSAwBos 

Monday, November 2, 2020

सूर्यमालेत बुध ग्रहाच्या आकाराशी स्पर्धा करणारे 3 चंद्र / उपग्रह

#कुतूहल #curiosity 

सूर्यमालेत बुध ग्रहाच्या आकाराशी स्पर्धा करणारे 3 चंद्र / उपग्रह

आपली सूर्यमाला ही विविध वैशिष्ट्ये, आश्चर्यकारक गोष्टींनी ठासून भरलेली आहे. आजही अशी अनेक गुपितं -रहस्य ही अजून माहीत व्हायची आहेत. तर आज बघणार आहोत ग्रहांच्या आकारमानाच्या बाबतीत असलेली एक छोटीशी गंमत.

आपल्या सुर्यमालेत असे काही चंद्र ( एखाद्या ग्रहाचे उपग्रह ) आहेत की जे बुध ग्रहाच्या आकारापेक्षा माेठे आहेत, तर काही बुध ग्रहाच्या आकारापेक्षा जरासे लहान आहेत. मात्र हे चंद्र सुर्यमालेत स्वतंत्रपणे सुर्याभोवती फिरत नसून ते एखाद्या ग्रहाभोवती भ्रमण करत असल्याने त्यांना ग्रह म्हणून स्वतंत्र दर्जा मिळालेला नाही तर त्यांना उपग्रह - चंद्र म्हणून ओळखले जाते. 

आपल्या सुर्यमालेत 8 ग्रह आहेत. यापैकी सर्वात छोटा ग्रह हा अर्थातच बुध आहे. बुध हा सुर्यमालेत सुर्याच्या सर्वात जवळचा ग्रह - पहिला ग्रह आहे. बुध ग्रहाचा परिघ हा सुमारे 4,879 किलोमीटर आहे, तर पृथ्वीचा परिघ हा सुमारे 12,742 किलोमीटर आहे. पृथ्वीच्या उपग्रहाचा म्हणजेच आपल्या चंद्राचा परिघ हा सुमारे 3,474 किलोमीटर आहे. 

सूर्यमालेत सर्वात मोठा ग्रह असलेल्या गुरू ग्रहाला ज्ञात असे एकुण 79 उपग्रह / चंद्र आहेत. त्यापैकी Ganymede हा गुरुचा सर्वात मोठा उपग्रह आहे. गॅलिलिओ यांनी 1610 ला जेव्हा पहिल्यांदा गुरु ग्रहाचे निरिक्षण केले तेव्हा त्यांना जे चार उपग्रह आढळले त्यापैकी एक म्हणजे हा Ganymede उपग्रह. Ganymede हा गुरु ग्रहाभोवती सुमारे दहा लाख 70 हजार किलोमीटर अंतरावरुन भ्रमण करतो. या Ganymede चा परिघ सुमारे 5,268 किलोमीटर आहे. म्हणजेच या उपग्रहाचे आकारमान हे बुध ग्रहाच्या थोडेसे जास्तच आहे.

शनि ग्रहाला ज्ञात 82 उपग्रह असून यापैकी Titan हा सर्वात मोठा उपग्रह आहे. डच खगोलशास्त्रज्ञ Christiaan Huygens या खगोलशास्त्रज्ञाने या उपग्रहाचा शोध 1655 ला लावला. Titan हा शनि ग्रहाभोवती सुमारे 12 लाख किलोमीटर अंतरावरुन भ्रमण करतो. या उपग्रहाचा परिघ हा 5,129 किलोमीटर असून हे आकारमान बुध ग्रहापेक्षा थोडेसे मोठे आहे. 

तर Callisto नावाचा उपग्रह हा गुरु ग्रहाचा आकाराने दुसऱ्या क्रमांकाच्या उपग्रह आहे, चंद्र आहे. याचाही शोध गॅलिलिओ यांनी 1610 ला लावला. हा उपग्रह गुरु ग्रहाभोवती सुमारे 19 लाख किलोमीटर अंतरावरुन भ्रमण करत असतो. या उपग्रहाचा परिघ हा 4,820 किलोमीटर एवढा असून हा उपग्रह हा बुध उपग्रहापेक्षा आकाराने थोडासा लहान आहे. 

या तीनही चंद्राची छायाचित्रे पुढे दिली आहेत.

Sunday, November 1, 2020

विमानवाहु युद्धनौका


#कुतुहल  #curiosity 

विमानवाहु युद्धनौका

ज्या देशाच्या सीमेवर अथांग समुद्र आहे आणि ज्या देशाला राजकीय महत्वकांक्षा या संरक्षण क्षेत्राच्या माध्यमातून राबवायच्या आहेत त्या देशाला विमानवाहु युद्धनौकांशिवाय पर्याय नाही. किंबहूना अशा देशाच्या संरक्षण क्षेत्रातील ताकदीचे जे अनेक मापदंड त्यापैकी एक म्हणजे त्या देशाच्या नौदलाकडे किती विमानवाहु युद्धनौका आहेत ते.

विमानवाहु युद्दनौकांवरील लढाऊ विमानांच्या सहाय्याने विस्तृत समुद्राच्या भागावर वर्चस्व ठेवता येते. म्हणजे समजा विमानवाहु युद्दनौकेवरील लढाऊ विमानाचा युद्ध क्षमतेचा पल्ला - 'लढाऊ पल्ला ' हा जास्तीत जास्त 1000 किमी आहे, ( म्हणजे 500 किमी अंतर कापत, हल्लाच्या ठिकाणी जात कसरती करत, हल्ला करत विमानवाहु युद्धनौकेवर परतायचे ). तेव्हा विमानवाहु युद्धनौकेच्या 500 किमी परिघात असलेल्या समुद्रात किंवा किनाऱ्यापासून आत जमिनीवर खोलवरच्या भागापर्यंत वर्चस्व ठेवता येते. त्यामुळे विमानवाहु युद्धनौकांना अनन्य साधारण महत्व आहे.

ज्या देशांकडे अनेक विमानवाहु युद्दनौका आहेत त्या देशांना ' ब्लु वॉटर नेव्ही ' म्हणुन ओळखले जाते. म्हणजेच स्वतःच्या देशापासून कित्येक हजार किलोमीटर दूरवर मुक्तपणे संचार करत दबदबा ठेवणे, वर्चस्व गाजवणे हे विमानवाहु युद्धनोकांमुळे शक्य होते. म्हणुनच अमेरिका ही सध्याच्या काळांत खऱ्या अर्थाने  ' ब्लु वॉटर नेव्ही ' ओळखली जाते. अर्थात अणु पाणबुड्यांची साथही आवश्यक ठरते.

दुसऱ्या महायुद्धात जपानला नमवण्यात जेवढे अणु बॉम्बचे महत्व आहे तेवढेच विमानवाहु युद्धनौकांचेही. विमानवाहु युद्धनौकांमुळे जपानच्या नौदलाचे कंबरडे अमेरिकेने मोडले होते. 1982 च्या फॉकलंड बेटांच्या युद्धात इग्लंडकडे असलेल्या विमानवाहु युद्धनौकांमुळे हजारो किलोमीटर दूरवर जात अर्जेटिनाला नमवण्यात इंग्लडला यश आले होते. 1991 पर्यंत रशिया - अमेरिका यांच्यातील शीतयुद्धात विमानवाहू युद्धनौकांमुळेच अमेरिकेचा रशियासमोर दबदबा कायम राहिला होता. एवढंच काय 1971 च्या भारत पाक युद्धात तेव्हाच्या पुर्व पाकिस्तानच्या बंदरांची - चितगांवच्या नाकेबंदीमध्ये आयएनएस विक्रांतने महत्त्वाची भुमिका बजावली होती हे कसं विसरुन चालेल. म्हणून विमानवाहु युद्धनौकांना नौदलात अनन्य साधारण महत्व आहे.

सध्या कोणत्या देशांकडे किती विमानवाहू युद्धनौका आहेत आणि किती बांधल्या जात आहेत ( ही माहिती कंसामध्ये ) हे बघुया

अमेरिका - 11 (2),चीन - 2 (1), इटली - 2 (1), इंग्लंड- 2, फ्रान्स - 1, भारत - 1 (1), रशिया -1, स्पेन -1, थायलंड -1, जपान - 0 (2)

ढोबळपणे विमानवाहु युद्धनौकांचे 3 प्रकारात वर्गीकरण केलं जातं. हलक्या वजनाच्या, मध्यम आकाराच्या आणि मोठ्या ( Super carrier ).

आपल्याकडे असलेली विक्रांत - विराट या हलक्या वजनातील विमानवाहु युद्धनौका होत्या, ज्याचे वजन अनुक्रमे 22,000 टन आणि 27 हजार टन एवढे होते. साधारण 30 हजार टन वजनापर्यंतच्या विमानवाहु युद्धनौका या हलक्या वजनाच्या समजल्या जातात. तर मध्यम आकाराच्या विमानवाहु युद्धनौका या ढोबळपणे या ३० हजार ते ७० हजार टन वजनांत मोडतात. सध्या आपल्याकडे असलेली विमानवाहु युद्धनौका आयएनएस विक्रमादित्यचे वजन हे सुमारे ४५ हजार टन एवढे आहे. अमेरिकेकडे असलेल्या सर्व विमानवाहु युद्धनौका या तब्बल 90 हजार ते एक लाख टन वजनाच्या आहेत.

जेवढा वजनाचा आकडा साधारण तेवढी लढाऊ विमाने, हेलिकॉप्टर हे त्या विमानवाहू युद्धनौकांवर असतात. म्हणजे 45 हजार टन वजनाच्या विक्रमादित्यवर सुमारे 40 - 45 पर्यंत लढाऊ विमाने आणि हेलिकॉप्टर ठेवता येऊ शकतात.

सर्वसाधारणपणे विमानवाहु युद्धनौका या अत्यंत उच्च दर्जाच्या डिझेल इंजीनावर किंवा तत्सम इंधनावर चालतात. फक्त अमेरिका आणि फ्रान्स या देशांच्या विमानवाहु युद्धनौका या अणु ऊर्जेवर चालतात. म्हणजेच या दोेन देशांच्या विमानवाहु युद्धनौकांमध्ये असलेल्या अणु भट्टीत एकदा इंधन भरले की पुढील काही वर्षे इंधन भरण्याची आवशक्यता नाही.

विमानवाहू युद्धनौका म्हणजे एक छोटेसे स्मार्ट शहरंच. जे स्मार्ट शहरांत असतं ते सर्व या विमानवाहू युद्धनौकांवर बघायला मिळतं. बाजारपेठ सोडली तर अनेक सुविधा उपलब्ध असतात. शुद्ध पिण्याचे पाणी, ATM, जीम, सिनेमागृह, इंटरनेट, सांडपाण्याचा पुर्नवापर, वीजेची बचत होईल अशी उपकरणे....अगदी काही ठिकाणी तरणतलाव सुद्धा उपलब्ध आहे. अर्थात ही युद्धनौका असल्यानं चैनीच्या गोष्टींना मर्यादीत स्थान ठेवले जाते.

विक्रमादित्यवर एका वेळी 1600 जण कार्यरत असतात, तर अमेरिकेच्या निमिट्झ वर्गातील विमानवाहु युद्धनौकांवर तर तब्बल 6000 जण कार्यरत असतात, एवढा राबता या युद्धनौकांवर असतो.

दिशादर्शन विभाग, हवामान विभाग, संदेश देवाणघेवाण विभाग, हेलिकॉप्टर - लढाऊ विमानांशी संबंधित यंत्रणा, अन्नधान्य प्रक्रियेसंदर्भातला विभाग, logistic संदर्भातला विभाग, इलेक्ट्रिक - इंजिनाशी संबधित अभियांत्रिकी विभाग असे विविध विभाग हे विमानवाहु युद्धनौकेवर कार्यरत असतात.

विमानवाहु युद्धनौकांचा आकार मोठा असल्यानं रडारने सहज त्यांना शोधता येते. त्यामुळे संरक्षणासाठी विमानवाहु युद्धनौका ही इतर युद्धनौका, पाणबुड्या यांच्या संरक्षणात संचार करते.

विमानवाहु युद्धनौका बांधणे, बाळगणे हे अत्यंत खार्चिक आणि आव्हानात्मक असते. त्यामुळे जगात नौदल असलेल्या सर्वच देशांना या विमानवाहू युद्धनौका बाळगणे परवडत नाहीत.

विमानवाहु युद्धनौकांच्या बाबतीत निर्विवादपणे सध्या अमेरिकेचे वैशिष्ट्य आहे. तर अमेरिकेबरोबर रशिया, फ्रान्स, इंग्लंड देशांच्या विमानवाहु युद्धनौकांचेही तंत्रज्ञान हे पुढारलेले आहे. भारतही आपले स्वतंत्र स्थान निर्माण करत आहे. तर विमानावहु युद्धनौका बांधणीचा सपाटा सुरु केलेला चीन हा भविष्यात अमेरिकेपुढे आव्हान निर्माण करणार यात शंका नाही.

विमानवाहु युद्धनौका आतुन बाहेरुन बघता येणे, त्यावर एक दिवस का होईना रहायला मिळणे हे संरक्षण विषयक रुची असणाऱ्यांचे स्वप्न नक्कीच असेल. माझे स्वप्न, bucket list मधील ही गोष्ट माझी केव्हाच पुर्ण झाली आहे. 2012 च्या फेब्रुवारीत मला आयएनएस विराटवर मुक्काम करण्याची संधी मिळाली. एवढंच नाही तर साधारण गोवा ते मुंबई असा स्वप्नवत प्रवासही करायला मिळाला.

विमानवाहु युद्दनौकांवर खुप सुंदर, माहितीपुर्ण असे माहितीपट यु ट्युबवर उपलब्ध आहेत. त्यापैकी काहींची लिंक पुढे देत आहे.

https://www.youtube.com/watch?v=LhqLn1wKJAw&t=1605s

https://youtu.be/c0pS3Zx7Fc8

इस्त्रोच्या ताफ्यात नवा प्रक्षेपक/रॉकेट SSLV, पहिले उड्डाण सात ऑगस्टला

#ISRO #SSLV भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था म्हणजेच इस्त्रो (ISRO) च्या ताफ्यात आता नवीन रॉकेट-प्रक्षेपक दाखल होणार आहे. Small Satellite Laun...