गेल्या तीन महिन्यात भारत दोन मोठ्या भूकंपांना सामोरा गेला. या भूकंपाची रिश्टर स्केलवर कोठेही नोंद झाली नाही. मात्र या भूंकपामुळे निर्माण झालेल्या कंपनांनी भारतीय राजकारण, प्रशासन व्यवस्था ढवळून निघाली. 13 जानेवारीला 2012 ला भारतीय अवकाश विभागाने चार आजी-माजी ज्येष्ठ अंतराळ संशोधन केंद्रातील शास्त्रज्ञ आणि प्रशासकांना पुढील अनिश्चित काळासाठी सरकारी नोकरीपासून दूर ठेवण्याचा निर्णय घेतला आणि संबंधित सुचना पत्राद्वारे महत्त्वाच्या सरकारी विभागांना पाठवली. तर लष्करप्रमुखांनी दि हिंदू या दैनिकाला दिलेल्या एका मुलाखतीमध्ये स्वतःला 14 कोटी रुपये लाच देण्याच प्रयत्न केला गेल्याची हादरवणारी माहिती सांगितली.
प्रसार माध्यमांनाद्वारेच ही माहिती बाहेर येताच दोन मोठे भुकंपाचे धक्के लोकशाहीला जाणावले. यापैकी पहिल्या भूकंपामुळे आत्तापर्यंत वाद, भ्रष्टाचार, पैशाची हाव यापासून दूर असलेलं, जगात अवकाश संशोधन आणि तंत्रज्ञानाची प्रगतीमुळे ओळखले जाणारे भारतीय अंतराळ संशोधन केंद्र म्हणजेच इस्त्रो वरपासून खालपर्यत हादरले. शास्त्रज्ञ हे भ्रष्टाचारापासून दूर असतात या ठाम समजुतीला यामुळे तडे गेले.
तर दुस-या घटनेमध्ये एका लष्कर प्रमुखापर्यंत दलाल पोहचतात आणि करार आपल्या पदरात पडावा यासाठी त्यांनाच लाच देण्याचा प्रयत्न करतात. यामुळे लष्कराच्या किती वरच्या स्तरापर्यंत दलाल पोहचले आहेत, भ्रष्टाचाराने लष्कर कसे पोखरले आहे याचा अंदाज यायला लागतो.
इस्त्रोमधील गडबड
इस्त्रोमधील वादाला सुरुवात झाली ती नोव्हेंबर २००९ पासून. या महिन्यात के. राधाकृष्णन ह्यांनी चांद्र मोहिम यशस्वी करणा-या माधवन नायर ह्यांच्याकडून सुत्रे हातात घेतली. नायर ह्यांच्या काळात झालेल्या एका कराराची त्यांनी फेरतपासणी करायला सुरुवात केली. २००५ मध्ये इस्त्रोने त्याची विपणन कंपनी असलेल्या " अंतरिक्ष " कंपनीमार्फत बंगलोर इथल्या " देवास " इथल्या कंपनीशी करार केला. भविष्यात सोडल्या जाणा-या दोन उपग्रहाचे 90 टक्के ट्रान्सपॉडर, ज्याची S बँड फ्रिक्वेन्सी होती, ती नाममात्र भाड्याने देवासला दिली गेली. हा करार करतांना कुठल्याही स्पर्धात्मक निविदा न मागवता करार करण्यात आला. नाममात्र भाडे आणि निविदा नाही , नेमक्या या दोन गोष्टींमुळे वाद सुरु झाला.
यामुळे अवकाश विभागाने इस्त्रोचे माजी अध्यक्ष माधवन नायर, ए. भास्करनारायण इस्त्रोचे सचिव, के.आर.श्रीधरमूर्ती अंतरिक्ष कंपनीचे व्यवस्थापकीय संचालक, के. एन. शंकरा इस्त्रोच्या उपग्रह विभागाचे माजी प्रमुख ह्यांना पुढील अनिश्चित काळासाठी सरकारी पदे उपभोगण्यापासून दूर ठेवण्याचा निर्णय घेतला आहे.
लष्करातील गडबड
मात्र यावरुन काही प्रश्न उपस्थित होतात. लाच देणा-याविरोधात ताबडतोब तक्रार दाखल का केली नाही, या संदर्भातील माहिती संरक्षण मंत्र्यांना का दिली नाही, किंवा माहिती दिली असेल तर मग कारवाई संदर्भात ताबडतोब पावले का उचलायला लावली नाहीत, दलालांचे जाळे किती पसरले आहे याचा शोध का घेतला गेला नाही. लष्करप्रमुखांची माहिती त्यामुळे अनेक प्रश्नांना जन्म देऊन गेली आहे.
प्रतिमा मलिन होत आहे
या दोन्ही घटनांबद्दल लिहायचे कारण की भारतातील अत्यंत प्रतिष्ठित अशा अवकाश संशोधन संस्था आणि लष्कर या संस्थाकडे आता संशयाच्या नजरेने बघितले जाऊ लागले आहे.
असं असतांना जानेवारीतील घटनेमुळे एक डाग इस्त्रोला कायमचा बसला आहे. आता शास्त्रज्ञही पैशासाठी काहीही करतात अशी म्हणण्यासारखी, आरोप करण्यासाठी स्थिती निर्माण झाली आहे. त्यामुळे जनमानसातील इस्त्रोबद्दल असलेली प्रतिमा मलिन होण्यासारखी स्थिती निर्माण झाली आहे. दुर्देवाने आणखी असाच काही वाद निर्माण झाला तर इतर सरकारी विभागांप्रमाणे हाही विभाग भ्रष्टाचारीत आहे असा कायमचा समज लोकांच्या मनात तयार होईल.
मात्र लष्कराच्या प्रत्येक विभागात भ्रष्टाचार पसरला आहे. शत्रू पक्षाला आस्मान दाखवू पहाणारे लष्कर आता स्वतःच दलालांच्या वेढ्यात सापडले आहे अशी परिस्थिती निर्माण झाल्याचं लष्करप्रमुखांच्या वक्तव्यावरुन दिसून येते.समोरची व्यक्ति लष्करात आहे असं समतजातच त्याच्याकडे बघण्याचा दृष्टीकोन बदलून जातो,एक प्रकारची आदराची भावना निर्माण होते. मात्र लष्कर प्रमुखांच्या व्यक्तव्याने ही आदराची भावना आता कमी होण्याची शक्यता आहे.
तेव्हा वर उल्लेख केलेल्या दोन्ही प्रकरणांचे भविष्यात काहीही होईल. एकतर प्रकरणे निकालात काढली जातील, संबंधित व्यक्तिंवर, कंपनीवर कारवाई होईल किंवा राजकीय प्रकरणांप्रमाणे ही प्रकरणे काही दिवस चर्चेत रहातील आणि नंतर विसरली जातील. एक मात्र खरं ही या प्रकरणांमुळे संरक्षण दल आणि इस्त्रो या संस्थांकडे बोट दाखवायला सुरुवात झाली आहे.
भारतात अणु ऊर्जा विभाग, हिंदुस्थान एरोनॉटिक्स लिमिटेड, डीआरडीओ म्हणजेच संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्था, भारत इलेट्रॉनिक्स लिमिटेड अशा कितीतरी एकापेक्षा एक तंत्रज्ञान, संशोधन आणि विकासात भर घालणा-या जगातील नामवंत संस्था, कंपन्या आहेत. एवढीच देवाकडे प्रार्थना की लष्कर, इस्त्रो या संस्थांना लागलेली भ्रष्टाचाराची वाळवी ह्यां संस्थापासून दूर राहू दे. नाहीतर जे काही भारतात चांगले आहे त्यांच्यावरचाही सर्वसामान्यांचा विश्वास उडून जाईल.
