लढाऊ विमान म्हंटले की मोठी धावपट्टी आणि धावपट्टीवरुन गगनभेदी आवाज करत उड्डाण घेणारे लढाऊ विमान अनेकांनी बघितले असेलच. मात्र एक असे एक लढाऊ विमान आहे खऱं तर होते असे म्हणावे लागले की ते जागेवरुनच हवेत झेप घेऊ शकत होते, तसंच जमिनीवर उतरू शकत होते. या विमानाला धावपट्टीची आवश्यकता नव्हती.
हो असे विमान म्हणजे सी हॅरियर. अमेरिका -इंग्लंड यांनी संयुक्तरित्या विकसित केलेले लढाऊ विमान नुकतेच भारतीय नौदलाच्या ताफ्यातून निवृत्त झाले. आयएनएस हंसा या गोव्यातील विमानतळावर सी हॅरियर विमानांचा तळ होता. INAS 300 असा या सी हॅरियरच्या ताफ्याचा ओळख क्रमांक होता. सी हॅरियर लढाऊ विमनांना सन्मानाने अखेरचा निरोप देण्यात आला. त्याची जागा आता जगात अतिशय ताकदीच्या समजल्या जाणा-या Mig -29 K या लढाऊ विमानाने घेतली आहे. सी हैरियरच्या निमित्ताने भारतात एका लढाऊ विमानाचे एक पर्व संपले असे म्हणायला हरकत नाही.
आपण इंग्लडकडुन सेकंड हॅन्ड म्हणजेच इंग्लंडच्या नौदलाने वापरलेली 23,000 टन वजनाची एचएमएस हर्मिस ही विमानवाहू युद्धनौका 1983 ला विकत घेतली. तिचे नामकरण आपण आयएनएस विराट असे केले. या युद्धनौकांवर नवे तंत्रज्ञान असलेली लढाऊ विमाने ठेवण्याचा निर्णय आपण घेतला आणि अत्यंत वैशिष्ट्युपुर्ण रचना असलेली सी हॅरियर लढाऊ विमाने आपण विकत घेतली.
सी हॅरियर - 1960 च्या दशकांत काम लढाऊ विमानाचे पण उड्डाण हेलिकॉप्टरसारखे असे विमान तयार करण्याचे प्रयत्न काही देशांमध्ये सुरु होते. काही देशांनी अशा पद्धतीचे प्रायोगिक विमान बनवलेही.मात्र त्याचे स्वरुप हे प्रायोगित विमानांपुरतेच राहीले. मात्र अमेरिका आणि इंग्लंड यांनी संयुक्तिकरित्या सी हॅरियर हे लढाऊ विमान नुसते बनवले नाही तर त्याचे तंत्रज्ञान यशस्वी करुन दाखवले. दोन्ही देशांच्या संरक्षण दलात ते मोठ्या संख्येने दाखलही झाले. यामुळे भारतासारख्या काही देशांनी अशी लढाऊ विमाने विकतच घेतली.
सी हॅरियर ज्या पद्दतीने काम करु शकते ते बघणे -माहित करुन घेणे
काहीसे मनोरंजक आहे. लढाऊ विमानाच्या ज्या भागातून इंधनाद्वारे वापरलेली ऊर्जा बाहेर फेकली जाते तो विमानाचा भाग हव्या त्या दिशेला वळवता येईल असे तंत्रज्ञान या लढाऊ विमानात आहे. त्यामुळे सी हॅरियर ज्या ठिकाणी उभे असते त्याच ठिकाणाहून सी हॅरियर त्याचे इंजिन पुर्ण ताकदीने सुरु करत हवेत वर उचलेले जाते आणि मग उर्जा बाहेर पडणारा इंजिनाचा मागचा भाग हव्या त्या दिशेला वळवून सी हॅरियर हवेत सुर मारत संचाराला सुरुवात करते. तसंच जेव्हा जमिनीवर उतरायचे असेल तेव्हा याच पद्धीतीने सी हॅरियर जमिनीवर उतरु शकते. अर्थात या दोन्ही प्रक्रियेमध्ये सी हॅरियरचे इंधन मात्र जरा जास्त वापरले जाते.
विशेष म्हणजे विमानवाहू युद्धनौका ज्या ठिकाणी लढाऊ विमानांसाठी धावपट्टी ही काही मीटर म्हणजे जेमतेम 100 मीटर लांबीची असते अशा ठिकाणी सी हॅरियर हा एक उत्तम पर्याय ठरला आहे. म्हणूनच इंग्लंड, भारत, स्पेन, थायलंड आणि अमेरिका यांच्या नौदलांनी हे वैशिष्टयपुर्ण असे लढाऊ विमान वापरले.
लढाऊ विमान हे ध्वनीच्या वेगापेक्षा जास्त वेगाने प्रवास करु शकते. मात्र सी हॅरियरचा हा तेवढा वेग गाठू शकत नसले तरी एका दमात 2500 किमीपर्यंत अंतर कापण्याची सी हॅरियरची क्षमता होती. इतर लढाऊ विमानांपेक्षा सी हॅरियरचा वेग काहीसा कमी असल्यानं समुद्रात टेहेळणी, नौदलाच्या ताफ्यांचे संरक्षण, बॉम्बफेक कऱण्यासाठी अशा मोहिमांसाठी सी हॅरियरचा हमखास वापर केला गेला.
इंग्लंडचे अर्जेंटिना विरुद्धची फॉकलंड बेटची लढाई, दोन्ही आखाती युद्धांमध्ये, युगोस्लावियाच्या युद्धात या सी हॅरियरचा चांगलाच वापर केला गेला, सी हॅरियरने चांगली कामगिरी बजावली.
अर्थात काळाच्या ओघात सी हॅरियरचे तंत्रज्ञान जुनाट झाले होते. आपल्याकडे 26 सी हॅरियर नौदलाच्या ताफ्यात दाखल झाली होती. यापैकी तब्बल डझनभर सी हॅरियरना अपघातांना सामोरे जावे लागले. तसंच नौदलाच्या गरजा बदलल्या, नवे तंत्रज्ञान असलेल्या विमानवाहू युद्धनौका आल्या, पुढच्या काळात येणार आहेत. त्यामुळे सी हॅरियरना निरोप देण्यात आला आहे.
सध्या फक्त अमेरिकेच्या मरिन कॉर्प्समध्ये सी हॅरियर सेवेत आहेत. तेही काही महिन्यांत बाद होणार आहेत. या सी हॅरियरची जागा आता तशाच पद्धतीचे काम करणाारे अत्यंत अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचें, स्टेल्थ रचना असलेले F-35 हे लढाऊ विमान घेत आहे.
असं असलं तरी वैशिष्ट्यपुर्ण क्षमतेमुळे, त्या पद्धतीचे पहिले ठरलेले लढाऊ विमान सी हैरियर काहीसे वेगळे ठरते आणि म्हणुनच यापुढच्या काळातही ते लक्षात राहिलं.
जाता जाता सी हैरियरच्या करामती दाखवणारे हे दोन विडीयो... https://goo.gl/mGXxJ5 आणि https://goo.gl/6paeJD
