Tuesday, April 21, 2020

अवकाश तंत्रज्ञान क्षेत्रातील एक महत्त्वाची घटना

अवकाश तंत्रज्ञान क्षेत्रात एक खाजगी कंपनी अवकाशात पाठवणार अंतराळवीर......

सध्याच्या कोरोनो व्हायरसच्या संकटात या बातमीचे
महत्व अत्यंत दुय्यम आहे यात शंका नाही. मात्र ही घटना भविष्यातील अवकाश तंत्रज्ञान क्षेत्रातील बदलांची नांदी ठरणार आहे म्हणनू त्याची नोंद घेणे आवश्यक आहे. तेव्हा अवकाश तंत्रज्ञनात सक्रीय असलेली खाजगी कंपनी अवकाशात पाठवणार अंतराळवीर...... म्हणजे काय....

तर असं क्षणभर गृहीत धरा की आपल्या देशातील अंतराळवीर आपण म्हणजे इस्त्रो संस्था ही स्वबळावर पाठवत आहे. समजा अंतराळवीर पाठवण्याचे काम इस्त्रोने सरकारी नाही तर एका खाजगी कंपनीला दिले तर काय होईल....म्हणजे टाटा, एल अन्ड टी वगैरे अशा एखाद्या कंपनीला दिले तर काय होईल.

तेच सध्या अमेरिकत सुरु आहे.

एकतर अवकाश तंत्रज्ञान हा अत्यंत महागडा विभाग. हा विभाग देशाच्या दळणवळण, संदेशवहन, इंटरनेट, टेलिमेडिसिन अशा अनेक विभागांशी जरी संबंधित असला तरी संरक्षण क्षेत्राशी थेट संबंधित असल्यानं हा विभाग थेट संबंधित सरकारच्या ताब्यात असतो. म्हणूनच अमेरिका, रशिया या प्रमुख देशांनी अवकाश तंत्रज्ञान विभाग सुरुवातीपासून स्वतःच्या ताब्यात ठेवत दमदार पावले टाकली.

अर्थात जसा जसा व्याप वाढत गेला तसा अमेरिकेने खाजगी कंपन्यांना उभं करायला सुरुवात केली आणि अनेक रॉकेट्सची - उपग्रह वाहून नेणाऱ्या प्रक्षेपकांच्या निर्मितीचे कामे, उपग्रह निर्मितीची कामे, अवकाश तंत्रज्ञान क्षेत्रातील अनेक तांत्रिक गोष्टीची कामे हे खाजगी कंपन्यांना दिली. अर्थात अमेरिकेतील कंपन्यांकडे असलेली व्यावसायिक वृत्ती, प्रशिक्षित मनुष्यबळ यामुळे नासाचे काम बरेसचे हलके झाले. असं असलं तरी अवकाशात अंतराळवीर पाठवणे ही अत्यंत खार्चिक, क्लिष्ट तंत्रज्ञान असलेली गोष्ट असल्यानं अंतराळवीर अकाशात पाठण्याचे शिवधनुष्य हे अमरिकेतील एकही खाजगी कंपनी पेलू शकली नाही. सोव्हिएत रशिया आणि आता रशिया या देशाकडे कम्युनिस्ट दृष्टीकोन कायम असल्यानं या देशाच्या अवकाश विभागात खाजगी कंपनीचा शिरकाव झालेला नाही किंवा तशी कंपनी त्या देशांत उभी राहू शकलेली नाही. चीनकडेही हाच दृष्टीकोन आहे. तेव्हा चीन काय रशिया काय अवकाश तंत्रज्ञान क्षेत्रावर मुख्य नियंत्रण हे तिथल्या सरकारचेच राहीले आहे. युरोपियन देश, जपान ह कितीही प्रगत असले आणि विविध उपग्रह, अवकाश मोहिमा राबवू शकत असले तरी या देशांमध्ये या क्षेत्रातील खाजगी कंपनी काही उभी राहू शकली नाही.

तर आत्तापर्यंत अमेरिका,रशिया आणि चीन या तीन देशांनीच त्यांचे ( किंवा सामुहिक अवकाश मोहिमांसाठी इतर देशांचे सुद्धा ) एकुण 300 पेक्षा जास्त अंतराळवीर स्वबळावर अवकाशात पाठवले आहेत. 

आता भारतही या स्पर्धेत उतरला आहे. 'गगनयान' मोहिमेअंतर्गत आपणही - इस्त्रोही देशाचा अंतराळवीर 2022 पर्यंत स्वबळावर अवकाशात धाडणार आहे. अर्थात भारत काय, अमेरिका काय, रशिया आणि चीन काय....अंतराळवीर अवकाशात पाठवण्याची जवाबदारी तिथल्या सरकारशी संबंधित संस्थेने - सरकारी कंपनीने घेतली आहे.

 मात्र आता अमेरिका वेगळं पाऊल टाकत आहे. 

अत्यंत कल्पक ,विविध कल्पना धडाक्यात राबवत यशस्वी करणाऱ्या अमेरिकेतील  'स्पेस एक्स' या अंतराळ क्षेत्रात कार्यरत खाजगी कंपनीचे संस्थापक 'ऐलॉन मस्क' यांनी अंतराळवीर अवकाशात पाठण्याचे शिवधनुष्य उचलले आहे. अर्थात यामध्ये काही तांत्रिक सहाय्य नासाने केलं असलं तरी बहुतांश कामगिरी स्पेस एक्सनेच बजावली आहे.

येत्या 27 मे ला स्पेस एक्सच्याच 'फाल्कन 9' या अतिविशाल रॉकेटच्या सहाय्याने, स्पेस एक्सनेच बनवलेली 'ड्रॅगन 2' ही अवकाश कुपी दोन अंतराळवीरांना घेऊन अवकाशात झेप घेणार आहे. काही तासांचा प्रवास करत ही कुपी आंतरराष्ट्रीय अवकाश स्थानकाला जोडली जाईल. जोडल्यानंतर दोन अंतराळवीर अवकाश स्थानकात प्रवेश करतील, तिथे सुमारे 3 महिने राहील आणि मग तीचअवकाश कुपी अंतराळवीरांना घेऊन पृथ्वीवर परतेल. 

थोडक्यात 27 मे हा अवकाश तंत्रज्ञान क्षेत्राच्या दृष्टीने एक ऐतिहासिक दिवस असेल. कारण एक खाजगी कंपनी स्वबळावर अंतराळवीरांना अवकाश सफर घडवून आणणार आहे. 

2024 पासून 'नासा'ने चंद्रावर मानवी वस्ती करायला सुरुवात केलेली असेल, एवढी जय्यत तयारी सध्या नासा करत आहे. 2024 पासून नासाच्या चंद्र आणि पृथ्वी दरम्यान नियमित वाऱ्या सुरु झालेल्या असतील. तेव्हा नासाचा अवकाशातील कामाचा पसारा वाढला असेल. म्हणूनच स्पेस एक्स सारख्या कंपन्या भविष्यात अमेरिकेचा अवकाश क्षेत्रातील भार हलका करणार आहेत. स्पेस एक्स पाठोपाठ बोईंग कंपनीही पुढील काही महिन्यात अवकाशात अंतराळवीर पाठवण्याचा प्रयत्न करणार आहे. 

एवढंच नाही तर 'स्पेस एक्स'च्या सारख्या खाजगी कंपनीच्या
अवकाश तंत्रज्ञानातील विविध कामगिरींमुळे सध्या भारतामधील इस्त्रोच्या गोटात चिंतेचे वातावरण तयार व्हायला सुरुवात झाली आहे. कारण भारत जगात सर्वात स्वस्तात उपग्रह अवकाशात पाठवतो, स्पेस एक्सने याआधीच याबाबत अप्रत्यक्ष आव्हान द्यायला सुरुवात केली असतांना आता ही कंपनी अंतराळवीर पाठवण्यासाठीही सज्ज झाली आहे.

थोडक्यात अत्यंत महागड्य़ा, आव्हानात्मक, क्लिष्ट तंत्रज्ञान असलेल्या अवकाशत तंत्रज्ञान क्षेत्रात 'स्पेस एक्स' च्या रुपाने, खाजगी कंपनीचे 'वामन' रुपी महाकाय असं पाऊल पडणार आहे. म्हणून 27 मे ला होऊ घातलेली घडामोड ही लक्षवेधी ठरते.  

( 'स्पेस एक्स'  च्या या समानवी अवकाश मोहिमेचे ऐनिमेशन पहायला विसरु नका...https://www.youtube.com/watch?v=sZlzYzyREAI )

No comments:

Post a Comment

इस्त्रोच्या ताफ्यात नवा प्रक्षेपक/रॉकेट SSLV, पहिले उड्डाण सात ऑगस्टला

#ISRO #SSLV भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था म्हणजेच इस्त्रो (ISRO) च्या ताफ्यात आता नवीन रॉकेट-प्रक्षेपक दाखल होणार आहे. Small Satellite Laun...